Aile, hayatımızın merkezindeki kurumlardan biridir. İnsanlık, tarih boyunca aile müessesesini önemli görmüştür. Hayata dair düzenimizin ve huzurumuzun temininde aileye önemli pay düşmektedir. Kur’an ayetleri doğrudan ya da dolaylı olarak aile konusuna değinmekte ve örnek modeller üzerinden mesajlar vermektedir.
Anne baba, çocuğun kişilik ve karakterinin gelişmesinde ilk örnek olarak karşımıza çıkar. Aile içi iletişimin temelini ebeveynlerin birbirlerine karşı iletişimi, tutumu ve davranışları oluşturur. Bu duygu ve düşünceler anne babadan çocuklara sirayet eder.
İnsanlık tarihi boyunca farklı dinler ve anlayışlar tarafından şekillenen aile, İslam’a göre hem bireyin huzur bulduğu mekân hem soyun sağlıklı olarak devamı için bir sığınak hem de bireyi çirkinliklerden koruyan bir araç olarak tarif edilmiştir.
Kur’an, erkek ve kadının birbirinde sükûn/huzur bulmak üzere eşler olarak yaratıldığını ifade etmektedir. Bu yüzden eşler, Allah’ın aralarına koyduğu sevgi ve merhameti geliştirmeye gayret etmelidirler.
Ayet-i kerimede “Kendileri ile huzur bulasınız diye…” (Rum, 30/21.) şeklinde ifade edilen kısım eşlerin yaratılış amacını açıklamakta, dolayısıyla insana, eşini kendisiyle huzur ve mutluluk bulacağı varlık olarak görmesi telkin edilmektedir. Şu hâlde aile hayatında mutluluğun ön şartı eşlerin böyle bir bakış açısına sahip olmalarıdır. Sevgi ve şefkat duyguları şeklinde tercüme edilen meveddet ve rahmet kelimeleriyle ilgili tefsirlerde farklı yorumlar yapılmıştır. Bunların ortak noktaları şu şekildedir: Eşlerin psikolojik ve biyolojik bağlarla birbirlerine bağlanması, insana yaraşır biçimde iffet anlayışının bulunması, karşılıklı sevgi ve saygı duygularıyla aile kurumunun bina edilmesi, Allah’ın insanlığa en büyük lütuflarından biridir.
Kur’an, oluşturmak istediği ailenin temelini sevgi ve merhamet üzerine kurmuştur. Kur’an’da bu husus şöyle ifade edilir: “…aranızda bir sevgi ve merhamet var etmesi de onun (varlığının ve kudretinin) delillerindendir…” (Rum, 30/21.) Ayetten de anlaşılacağı üzere aile kurumunun olmazsa olmazı sevgi ve merhamettir. Nitekim sağlıklı bir ailenin temelini de sevgi ve merhamet oluşturur. Sevgi ilahi bir lütuftur. Aile birlikteliğinin ve evliliğin olmazsa olmazıdır. Eşler arası iletişimde asıl olan “sevgi dilini” konuşabilmektir. Evliliği cebrî bir tahammülden ayıran tek şey karşılıklı muhabbettir ki böylece aile muhafaza olunabilir. Ayetten meveddet kelimesinin, doğuştan gelen sevgi duygusu için kullanılan “hubb” kelimesinden farklı olarak sonradan var edildiği ve eşlerin arasına bir ülfetin konulduğu anlaşılmaktadır. Nitekim “İman edip dünya ve ahiret için yararlı işler yapanlara gelince, Rahman onlar için (gönüllerde) bir sevgi yaratacaktır.”(Meryem, 19/96.) ayeti de bu fikri desteklemektedir.
Kuşkusuz aile içi ilişkinin sağlam olması için lazım olan diğer bir ilke güzel sözdür. Kur’an’da bu durum şöyle izah edilmiştir: “Kullarıma söyle, sözün en güzelini söylesinler; yoksa şeytan aralarına girer. Kuşkusuz şeytan insanların apaçık düşmanıdır.” (İsra, 17/53.) Ayetten de anlaşılacağı üzere şeytanın, insanların arasında kötü söz vasıtasıyla nifak ve kötülük tohumları ekeceği muhakkaktır. Güzel sözün/üslubun sadece aile içinde değil toplumun her alanında olması gerektiğini idrak ediyoruz.
Bundan dolayıdır ki Kur’an kıssalarında ve peygamberlerin hayatlarında güzel üslup ile hitap etme eylemi övülmüş ve bizlere de örnek olarak gösterilmiştir. Bu sebeple aile içi ilişkilerde olmazsa olmaz ilkelerden biri de bugün eksikliğini fazlaca hissettiğimiz güzel söz güzel üsluptur. Bunun yanı sıra Kur’an, konuşmalarımızla alakalı uymamız ve uygulamamız gereken ölçüleri belirlerken “kavlun ma’ruf”: meşru güzel söz (Bakara, 2/263.), “kavlun sedid”: doğru söz (Ahzab, 33/70.), “kavlun kerim”: tatlı, merhametli söz (İsra, 17/23.), “kavlun leyyin”: yumuşak söz (Taha, 20/44.) gibi konuşma üsluplarına dikkat çekmektedir.
Kur’an çocuk eğitimi ile ilgili ayetlerde üsluba son derece önem vermektedir. Bu bağlamda Hz. Lokman kıssası önemli mesajlar içermektedir: “Lokman oğluna öğüt verirken ona şöyle dedi: ‘Sevgili oğlum! Allah’a ortak koşma; çünkü O’na ortak koşmak elbette büyük bir zulümdür.’” (Lokman, 31/13.) Ayet-i kerime, Hz. Lokman’ın çocuğuna “yavrucuğum” diye hitap ettiğine dikkat çekmektedir.
Kur’an-ı Kerim, Hz. İbrahim’in babasına hitap şekline de değinmektedir: “Bir gün babasına şöyle demişti: Babacığım! Duymayan, görmeyen ve sana hiçbir fayda sağlamayan bir şeye niçin taparsın? Babacığım! Sana gelmeyen bir bilgi hakikaten bana geldi, bu sebeple bana uy ki seni düz yola çıkarayım. Babacığım! Şeytana kulluk etme! Çünkü şeytan, Rahmanın buyruğuna uymamıştır. Babacığım! Allah’ın azabına uğramandan ve böylece şeytana bir dost olmandan korkuyorum.” (Meryem, 19/42-45.) Hz. İbrahim’in babasına hitap şekli ve konuşma üslubundan ona karşı derin bir sevgi ve saygı duygusuna sahip olduğu anlaşılmaktadır. Zira o, konuşmasında, farklı bir şekilde hitap edebilecekken “babacığım” hitabını kullanmayı yeğlemiştir. Bu hitap tarzında samimiyet, içtenlik ve sıcaklık söz konusudur.
Kur’an’ın üzerinde durduğu diğer bir husus da şudur ki Kur’an’a göre eşler birbirlerinin elbisesidir. Elbise bedenle bütünleştiği gibi eşler de birbirleriyle bütünleşmek suretiyle birbirlerini her türlü dış etkenden muhafaza etmelidir.
Netice olarak ifade etmek gerekirse atamız Hz. Âdem ile Hz. Havva tarafından temeli cennette atılan ve cennette devam edecek olan aile hayatının huzurlu ve sağlıklı bir şekilde devam etmesi için aile içi iletişimde elzem olan davranışlar şunlardır: sevgi saygı, şefkat, merhamet, fedakârlık, sabır, muhabbet ve güzel kelam… Aileyi aile yapan ve kalıcı kılan temel faktörler bunlardır. Kur’an eksenli bu değerlerin ihya edilmesi durumunda aile yuvasının insanın dünya ve ahiret mutluluğuna vesile olacağı aşikârdır.
Kaynak: Mevlüt Topçu – Ankara Sincan Müftüsü, Diyanet Dergisi / Nisan-2021
